เบื้องหลังขนเล็ก ๆ ที่แสนคันของ “หมามุ่ย” คือเรื่องราวของพืชสมุนไพรโบราณที่ทั้งให้คุณและให้โทษ พบได้ทั่วไปตามชายป่าและป่าเบญจพรรณของไทย โดยเฉพาะในเขตอุทยานแห่งชาติภูเวียง จังหวัดขอนแก่น — ที่ซึ่งธรรมชาติยังคงบันทึกความหลากหลายของพืชพื้นถิ่นไว้อย่างงดงาม
“หมามุ่ย” พืชเลื้อยแห่งป่าเต็งรัง ระคายผิวแต่เยียวยาคน
ในยามปลายฝนต้นหนาว หากคุณเดินป่าผ่านแนวไม้ไผ่หรือป่าเต็งรังในเขต อุทยานแห่งชาติภูเวียง อาจสะดุดตากับเถาไม้เลื้อยที่มีผลเป็นฝักยาวปกคลุมด้วยขนสีน้ำตาลอมเหลือง ฝักนั้นเองคือ “หมามุ่ย” — พืชที่ดูธรรมดาแต่มีทั้งพิษและคุณในเวลาเดียวกัน
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
หมามุ่ยมีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Mucuna pruriens (L.) DC. อยู่ในวงศ์ถั่ว (Leguminosae) วงศ์ย่อยประดู่ (Papilionoideae) เป็นไม้ล้มลุกอายุปีเดียว เถาเลื้อยยาว 2–10 เมตร มีขนละเอียดปกคลุมหนาแน่น ใบประกอบแบบขนนก มีใบย่อย 3 ใบ สีเขียวปนเทาเพราะขนคลุมทั่วทั้งแผ่น
เมื่อถึงฤดูดอก—ระหว่างเดือนพฤศจิกายนถึงมกราคม—จะออกช่อดอกสีม่วงคล้ำห้อยระย้า มีกลิ่นเฉพาะตัวคล้ายถั่วหมัก แต่ดึงดูดแมลงผสมเกสรได้ดี ผลเป็นฝักขอบขนาน ปลายโค้งงอ ปกคลุมด้วยขนแข็งคล้ายเส้นไหม ซึ่งหากหลุดปลิวมากระทบผิวหนัง จะทำให้รู้สึกคัน แสบร้อน และเกิดผื่นแดงได้
อันตรายจากขนหมามุ่ย
ขนของฝักหมามุ่ยมีสารที่ก่อให้เกิดการระคายเคืองผิวหนังอย่างรุนแรง การสัมผัสโดยตรงอาจทำให้เกิดอาการคันและปวดบวมได้ จึงไม่ควรเด็ดหรือจับโดยไม่มีอุปกรณ์ป้องกัน หากพบตามเส้นทางเดินป่า เพียงชมจากระยะปลอดภัยก็เพียงพอ
สรรพคุณทางยา
แม้จะระคายเคืองต่อผิว แต่หมามุ่ยกลับเป็นพืชสมุนไพรที่คนไทยรู้จักมานาน โดยเมล็ด ใช้เป็นยาแก้ไข้ ขับปัสสาวะ บำรุงประสาท และกระตุ้นสมรรถภาพทางเพศชาย, ราก มีฤทธิ์ขับปัสสาวะแรง แก้ไอเมื่อใช้ร่วมกับรากมะเขือขื่น, ใบ ใช้พอกแผล ลดอาการอักเสบ และขนจากฝัก แม้ทำให้คัน แต่บางตำรายาใช้ในปริมาณเล็กน้อยเพื่อกระตุ้นระบบประสาทและการไหลเวียนโลหิต
บ้านของหมามุ่ยในธรรมชาติ
หมามุ่ยมักพบขึ้นเองตามชายป่า ป่าไผ่ และที่โล่งในป่าเต็งรังหรือป่าเบญจพรรณ เป็นส่วนหนึ่งของระบบนิเวศที่ช่วยยึดดินและให้ร่มเงาแก่ไม้พื้นล่าง
เอกสารอ้างอิง: ฐานข้อมูลสมุนไพรไทยเขตอีสานใต้ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี, 2025.
[แหล่งที่มา:
