กลางม่านหมอกและผืนป่าหินปูนแห่งดอยหัวหมด จังหวัดตาก มีดอกไม้ป่าชนิดหนึ่งผลิบานเพียงไม่กี่เดือนในรอบปี “ก้านเกาสตุภะ” หรือที่ชาวบ้านเรียกว่า ชาม่วง — ดอกไม้สีม่วงอมชมพูสะพรั่งท่ามกลางความชื้นของฤดูฝน คือสิ่งมีชีวิตเปราะบางที่สะท้อนถึงความงามและความเปลี่ยนแปลงของธรรมชาติไทย
“ก้านเกาสตุภะ” ราชินีแห่งดอยหัวหมด
เมื่อฤดูฝนโปรยปรายบนดอยหัวหมด อำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก ดินหินปูนบนภูสูงระดับ 800–900 เมตรกลับกลายเป็นเวทีให้ดอกไม้เล็ก ๆ ชื่อไพเราะว่า “ก้านเกาสตุภะ” (Paraboea glandulifera) เผยโฉมอย่างอ่อนช้อย ดอกสีม่วงอมชมพูซึ่งช่อแน่นคล้ายผ้าไหมสะท้อนแสงแดดอ่อนในยามเช้า ทำให้ยอดดอยที่เงียบงันกลายเป็นผืนผ้าใบแห่งสีสัน
“ก้านเกาสตุภะ” เป็นไม้ล้มลุกหลายปี ลำต้นสูงเพียง 10–25 เซนติเมตร แตกกิ่งมาก ใบเดี่ยวเรียงเวียนอย่างประณีต ช่อดอกออกบริเวณปลายกิ่ง กลีบเลี้ยงสีแดงอมม่วงและกลีบดอกสีม่วงสด เชื่อมกันเป็นหลอดเล็ก ๆ ก่อนแยกออกเป็นห้าแฉกกลมซ้อนเหลื่อมกันอย่างอ่อนโยน ภายในมีก้านเกสรเพศผู้เพียงสองเส้น แต่อับเรณูมีสีเข้มสะดุดตา
ดอกไม้ชนิดนี้มีวงจรชีวิตที่สั้น — บานเฉพาะเดือนกรกฎาคมถึงสิงหาคม ก่อนที่ผลทรงกระบอกเรียวยาวจะบิดตัวแตกเป็นเกลียว ปล่อยเมล็ดจิ๋วจำนวนมากให้ลอยตามลมและไหลไปตามรอยแตกของหินปูน เพื่อรอวันงอกใหม่ในฤดูฝนหน้า
แต่ความงามของ “ราชินีแห่งดอยหัวหมด” กลับอยู่ในเงื่อนไขอันเปราะบาง การเปลี่ยนแปลงของภูมิอากาศ การบุกรุกพื้นที่ป่า และการเก็บดอกไม้ป่ามาประดับ ล้วนทำให้จำนวนของมันลดลงอย่างรวดเร็ว ปัจจุบัน “ก้านเกาสตุภะ” ถูกจัดให้มีสถานภาพ พืชที่มีแนวโน้มใกล้สูญพันธุ์ (Vulnerable – VU) ตามเกณฑ์ IUCN 2012
บนยอดดอยที่เงียบสงัด ดอกไม้เล็ก ๆ นี้ยังคงบานอย่างสง่างามทุกปีราวกับจะบอกว่า —
“แม้จะอยู่เพียงชั่วฤดู แต่ความงามของธรรมชาติย่อมอยู่เหนือกาลเวลา”
ที่มา: หอพรรณไม้ Forest Herbarium – BKF
วงศ์: Gesneriaceae
