ไม้เถานาม “ขางครั่ง” หรือ “ดอกครั้ง” จากกิ่วงวงช้าง อช.คลองลาน ไม่เพียงงดงามในระบบนิเวศป่าเต็งรัง แต่ยังเป็นพืชอาหารพื้นบ้านที่หล่อเลี้ยงวิถีชีวิตชาวเหนือ สะท้อนสายสัมพันธ์ระหว่างธรรมชาติกับผู้คนอย่างลึกซึ้ง
ขางครั่ง–ดอกครั้ง พืชผักป่าล้ำค่าจากป่าเต็งรัง อช.คลองลาน
บนสันเขาใกล้จุดชมวิว “กิ่วงวงช้าง” ในอุทยานแห่งชาติคลองลาน พืชไม้เถาขนาดเล็กชนิดหนึ่งกำลังผลิบานอย่างงดงามท่ามกลางป่าเต็งรังอันแห้งแล้ง “ขางครั่ง” หรือที่ชาวบ้านเรียกติดปากว่า “ดอกครั้ง” คือสมาชิกแห่งวงศ์ถั่ว (Fabaceae) ที่มีคุณค่าทางนิเวศและวัฒนธรรมท้องถิ่นมากกว่าที่หลายคนคิด
พืชเถาที่บอกเล่าความสมบูรณ์ของป่า
ขางครั่ง (Dunbaria bella Prain) มีเอกลักษณ์สำคัญ คือ ใบประกอบแบบ 3 ใบย่อย ซึ่งเป็นลักษณะจำแนกของพืชในวงศ์ถั่ว เถาของมันเลื้อยพันไปตามต้นไม้และพุ่มไม้ในป่าเต็งรัง ช่วยเพิ่มความหลากหลายของชั้นพืชในระบบนิเวศ
เมื่อถึงฤดู ดอกของขางครั่งจะรวมตัวกันเป็นช่อสีสวยงาม ดึงดูดแมลงผสมเกสร เป็นฟันเฟืองสำคัญที่ช่วยให้ป่าดำรงความสมบูรณ์ต่อเนื่องจากรุ่นสู่รุ่น
ภูมิปัญญาป่าของคนเมืองเหนือ
นอกจากบทบาทในธรรมชาติ ขางครั่งยังเป็นพืชอาหารพื้นบ้าน ช่อดอกอ่อนสามารถนำมาปรุงเป็นผักจิ้มน้ำพริก แกง หรือลวกกินกับน้ำพริกคั่ว เป็นรสชาติที่เชื่อมโยงผู้คนเข้ากับป่าอย่างแนบแน่น
สำหรับชุมชนใกล้ป่า พืชชนิดนี้คือเครื่องย้ำเตือนว่า “อาหารไม่ใช่เพียงสิ่งที่ปลูกได้ แต่ยังงอกงามอยู่ในป่าที่เรารักษาไว้”
คุณค่าที่ควรรักษาไว้
การพบขางครั่งในอช.คลองลาน สะท้อนให้เห็นถึงความอุดมสมบูรณ์ของป่าเต็งรังที่หลายคนอาจมองข้าม พืชทุกชนิดล้วนมีบทบาทในห่วงโซ่ชีวิต และร่วมกันสร้างบ้านหลังใหญ่ที่ชื่อว่า “ธรรมชาติ”
พืชป่าหนึ่งต้นอาจไม่ได้โดดเด่นสำหรับใครหลายคน แต่สำหรับผืนป่า สัตว์ป่า และชุมชนรอบข้าง มันคือมรดกสำคัญที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์
พืชทุกชนิดในป่ามีคุณค่า ร่วมกันรักษาป่า รักษาบ้านเรา
ข้อมูลจากทีมสำรวจพรรณไม้ภาคเหนือ หอพรรณไม้ Forest Herbarium – BKF
