กลางป่าธรรมชาติอันอุดมสมบูรณ์ของไทย มีไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ต้นหนึ่งที่ยืนหยัดมานานนับร้อยปี เรียงรายอยู่ตามผืนป่าอนุรักษ์ เงียบงามแต่เปี่ยมคุณค่า ไม้ต้นนั้นคือ “ต้นกระทุ่ม” หรือในชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Neolamarckia cadamba
ต้นกระทุ่มรู้จักกันในชื่อท้องถิ่นหลากหลาย เช่น กระทุ่มบก โกส้ม หรือตะกู เป็นไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ที่สามารถสูงได้ถึง 30 เมตร ลำต้นตั้งตรง เปลือกแตกเป็นร่องตื้นตามยาว กิ่งก้านแตกตั้งฉากกับลำต้นอย่างโดดเด่น ใบมีลักษณะเป็นรูปไข่เรียงตัวตรงข้ามกันอย่างสวยงาม และที่สะดุดตาที่สุดคือ “ช่อดอก” รูปร่างกลมสีเหลืองสดใส เป็นเอกลักษณ์ที่หาได้ยาก
แม้ดูเผิน ๆ ต้นกระทุ่มจะเป็นเพียงไม้ป่าธรรมดา แต่ในความเป็นจริงกลับซุกซ่อนพลังมหัศจรรย์ทางยาเอาไว้อย่างน่าทึ่ง ต้นไม้ทั้งต้นสามารถนำมาใช้ประโยชน์เป็นสมุนไพรได้แทบทุกส่วน
สรรพคุณจากธรรมชาติ สู่การเยียวยาที่ปลอดภัย
เปลือกและใบ
เมื่อนำมาต้มน้ำดื่ม สามารถช่วยลดความดันโลหิตและบรรเทาไข้ อีกทั้งยังมีฤทธิ์บรรเทาอาการอักเสบในช่องปาก ใช้อมกลั้วคอบรรเทาเจ็บคอ และยังช่วยบรรเทาอาการปวดมดลูก รวมถึงโรคในลำไส้อีกด้วย
ผลสุก
เนื้อในของผลกระทุ่มมีสีส้มสวยงาม สามารถรับประทานได้ รสชาติอ่อนโยน และมีคุณสมบัติในการบำรุงเลือด รวมทั้งบำรุงสายตา
ราก
สมุนไพรจากรากต้นกระทุ่มถูกใช้รักษาโรคเบาหวานและบรรเทาอาการปวดท้อง
ตำรับยาต้มร่วมกับสมุนไพรอื่น
เปลือกกระทุ่มมักถูกนำไปรวมกับรากของพืชสมุนไพรพื้นบ้านอื่น ๆ เช่น รากก้านเหลือง รากต่อไส้ รากทองแมว และรากกะเจียน เพื่อต้มน้ำดื่ม เป็นยาบำรุงเลือด ขับน้ำคาวปลาหลังคลอด แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย
ตำรับยาไทยโบราณจำนวนไม่น้อยมีต้นกระทุ่มเป็นส่วนผสมสำคัญ โดยเฉพาะในสูตรบำรุงน้ำนมคุณแม่หลังคลอด ยาแก้ปวดเมื่อยเส้นเอ็น บรรเทาอาการอักเสบ และยังใช้ร่วมในตำรับยาเพื่อฟื้นฟูผู้ที่มีภาวะอัมพฤกษ์-อัมพาตได้อีกด้วย
จากป่าสู่คน…ด้วยความเข้าใจ
แม้ต้นกระทุ่มจะเปี่ยมคุณค่าทางยานานาชนิด แต่การนำมาใช้เพื่อการรักษาโรคจำเป็นต้องคำนึงถึงความปลอดภัยเป็นสำคัญ เช่นเดียวกับสมุนไพรชนิดอื่น ๆ ควรมีการปรึกษาผู้เชี่ยวชาญด้านสมุนไพรหรือแพทย์แผนปัจจุบันก่อนใช้ทุกครั้ง เพื่อหลีกเลี่ยงผลข้างเคียงและเพื่อให้เกิดประสิทธิภาพสูงสุดในการรักษา
เพราะคุณประโยชน์จากพืชป่าจะเกิดขึ้นอย่างยั่งยืน ก็ต่อเมื่อเราใช้ด้วยความเข้าใจ ใช้อย่างมีสติ และรู้จักคุณค่าของธรรมชาติอย่างแท้จริง
ต้นกระทุ่ม…จึงไม่ใช่แค่ไม้ยืนต้นในผืนป่า
แต่มันคือคลังยารักษาโรคจากธรรมชาติที่แฝงตัวอยู่กับวิถีชีวิตคนไทยมานานนับศตวรรษ
ข้อมูลโดย: โครงการสำรวจและจัดทำข้อมูลพืชสมุนไพรในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ ปีงบประมาณ พ.ศ. 2562
แหล่งอ้างอิง: หอพรรณไม้ (Forest Herbarium – BKF)
