‘ฟางข้าว’ วัสดุเหลือใช้ทางการเกษตร เพิ่มมูลค่า ลดต้นทุนการเกษตร ในพื้นที่ 4 จังหวัด ภาคอีสานตอนกลาง
นายนพดล ศรีพันธุ์ ผอ.สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตรที่ 4 ขอนแก่น (สศท.4) สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร (สศก.) เปิดเผยว่า ภาคอีสานตอนกลางนับเป็นแหล่งผลิตข้าวที่สำคัญของประเทศไทย เกษตรกรในพื้นที่เพาะปลูกข้าวเป็นหลัก ซึ่งหลังจากฤดูเก็บเกี่ยวข้าวจะมีเศษ “ฟางข้าว” เป็นวัสดุเหลือใช้ทางการเกษตรในไร่นาจำนวนมาก ภาครัฐจึงส่งเสริมและสนับสนุนให้นำฟางข้าวมาใช้ประโยชน์ในรูปแบบต่าง ๆ เพิ่มมูลค่าช่วยลดต้นทุนทางการเกษตร และการบริหารจัดการทรัพยากรการเกษตรและสิ่งแวดล้อมอย่างสมดุลและยั่งยืน
“สศท.4 ได้ตระหนักถึงความสำคัญในการใช้ทรัพยากรภาคการเกษตรอย่างยั่งยืนตามแนวทาง BCG Model มาใช้ในการดำเนินโครงการสำคัญต่าง ๆ อย่างต่อเนื่อง จึงได้ศึกษาแนวทางการบริหารจัดการฟางข้าวในพื้นที่ภาคอีสานตอนกลาง 4 จังหวัด ได้แก่ ขอนแก่น มหาสารคาม ร้อยเอ็ด และกาฬสินธุ์ โดยลง
พื้นที่เก็บข้อมูลกลุ่มตัวอย่างเกษตรกรและผู้ใช้ประโยชน์จากฟางข้าว รวม 187 ราย ประกอบด้วย เกษตรกรสมาชิกกลุ่มแปลงใหญ่สินค้าข้าวที่จัดซื้อเครื่องอัดฟางข้าว ภายใต้โครงการยกระดับแปลงใหญ่ด้วยเกษตรสมัยใหม่และเชื่อมโยงตลาด ปี 64 ที่ผลิตข้าวนาปี ปีเพาะปลูก 65/66 และข้าวนาปรังปี 65 จำนวน 147 ราย ผู้ประกอบการแปรรูป/ผู้รวบรวม 20 ราย และผู้ใช้ประโยชน์จากฟางข้าว 20 ราย โดยบริหารจัดการใช้ประโยชน์และเพิ่มมูลค่าจากฟางข้าว ดังนี้ กลุ่มเกษตรกรผู้ปลูกข้าว ส่วนใหญ่ร้อยละ 58.59 นำมาแปรรูปเป็นฟางก้อนเพื่อเก็บไว้ขายหรือใช้ประโยชน์เอง ส่วนร้อยละ 30.42 จำหน่ายในลักษณะเหมาไร่ให้แก่ผู้รวบรวม/แปรรูป และร้อยละ 10.81 ไถกลบฟางข้าวในนาเพื่อให้ย่อยสลายเป็นปุ๋ย ที่เหลือร้อยละ 0.18 นำฟางข้าวไปใช้ประโยชน์โดยตรง (ไม่อัดก้อน)เกษตรกรสามารถเพิ่มมูลค่าจากการขายฟางข้าวอัดก้อนเฉลี่ย 319 – 353 บาท/ไร่ โดยผู้รวบรวมฟางข้าว/กลุ่มผู้ประกอบการแปรรูปให้บริการอัดก้อนฟางข้าว คิดค่าบริการ 8 – 15 บาท/ก้อน (ไม่รวมค่าขนส่ง) ตามขนาดก้อนฟาง และรับซื้อฟางข้าวจากเกษตรกรและผู้รวบรวม/แปรรูปรายอื่น โดยรับซื้อแบบอัดก้อน ราคา 20 – 35 บาท/ก้อน และแบบเหมาไร่ ราคารับซื้อคิดตามปริมาณฟางข้าวที่อัดก้อนได้ ราคา 1 – 1.50 บาท/ก้อน และกลุ่มผู้ใช้ประโยชน์จากฟางข้าว ส่วนใหญ่ร้อยละ 88.99 นำฟางข้าวเลี้ยงโคเนื้อ และกระบือ โดยใช้เป็นอาหารร่วมกับหญ้าเนเปียร์ ลดค่าใช้จ่ายได้ 47.50 บาท/ตัว/วัน และผสมร่วมกับอาหารข้น TMR ลดค่าใช้จ่ายได้ 40 บาท/ตัว/วัน ส่วนอีกร้อยละ 11.01 ใช้เป็นวัสดุคลุมดิน/ผัก ไม้ผล
เมื่อเทียบกับการใช้พลาสติก ลดค่าใช้จ่ายได้ 570 บาท/ไร่/รอบการผลิต และหากเทียบกับการใช้แกลบ ลดค่าใช้จ่ายได้ 300 บาท/ไร่/รอบการผลิต ใช้ฟางข้าวเป็นก้อนเชื้อเห็ดแทนขี้เลื่อย ลดค่าใช้จ่ายได้ 3 บาท/ก้อน ใช้ฟางข้าวเป็นอาหารในการเลี้ยงปลาแทนการให้อาหารสำเร็จรูป ลดค่าใช้จ่ายได้ 454.50 บาท/ไร่/รุ่น และใช้เป็นปุ๋ยหมักแทนการใช้ปุ๋ยยูเรียในแปลงพืชผัก ลดค่าใช้จ่ายได้ 354.80 บาท/ไร่/รอบการผลิต
ทั้งนี้ จากผลการศึกษาเบื้องต้น เพื่อให้เกิดการพัฒนาการบริหารจัดการฟางข้าวในพื้นที่ 4 จังหวัดอย่างเป็นรูปธรรม
ในการนำวัสดุเหลือใช้ทางการเกษตรมาใช้ประโยชน์ในรูปแบบต่าง ๆ ควรส่งเสริมให้มีการวางแผนการจัดการฟางข้าวตลอดห่วงโซ่อุปทาน สนับสนุนเทคโนโลยีและนวัตกรรมใหม่ๆ มาใช้ในการผลิตและการเพิ่มมูลค่า ส่งเสริมให้เกษตรกรควบคุมคุณภาพและผลักดันการผลิตฟางข้าวให้ได้รับมาตรฐานการรับรองคุณภาพสินค้า สร้างความรู ความเขาใจ และส่งเสริมให้เกษตรกรนำฟางข้าวมาใช้ประโยชน์มากขึ้น สนับสนุนงานวิจัย องค์ความรู้ เทคโนโลยีและนวัตกรรมเพื่อขยายผลสู่การใช้ประโยชน์ในการพัฒนาสินค้า พัฒนาช่องทางการจัดจำหน่าย พัฒนาทักษะการเป็นผู้ประกอบการด้านสินค้าฟางข้าวแบบครบ
วงจร สนับสนุนให้เกษตรกรมีการรวมกลุ่มและพัฒนาขีดความสามารถของเกษตรกรในการรับมือกับความเสี่ยงจากภัยธรรมชาติ หากท่านใดสนใจผลการศึกษาเชิงลึกของแนวทางการบริหารจัดการฟางข้าวในพื้นที่ภาคอีสานตอนกลางในพื้นที่ 4 จังหวัด สามารถสอบถามได้ที่ สศท.4 โทร 0 4326 1513 หรืออีเมล zone4@oae.go.th
