ท่ามกลางผืนป่าเบญจพรรณและป่าดิบแล้งของภูเวียง มีดอกไม้สีม่วงอ่อนชูช่ออย่างสงบ งามเรียบแต่ทรงพลัง “ม่วงภูคำ” หรือ “จ้าห้อม” พรรณไม้พื้นถิ่นที่บอกเล่าความสมบูรณ์ของธรรมชาติ ผ่านดอกเล็กนับร้อยที่ผลิบานรับฤดูหนาวของผืนป่าไทย
ดอกไม้เล็กที่เล่าเรื่องใหญ่ของผืนป่า
เมื่อสายลมหนาวพัดผ่านอุทยานแห่งชาติภูเวียง ตั้งแต่ปลายเดือนธันวาคมต่อเนื่องถึงต้นฤดูร้อน ผืนป่าจะถูกแต้มสีด้วยม่วงอ่อนละมุนของ “ม่วงภูคำ” หรือที่ชาวบ้านเรียกว่า “จ้าห้อม” พรรณไม้พุ่มขนาดเล็กในวงศ์เหงือกปลาหมอ (Acanthaceae) ซึ่งแม้จะสูงเพียงราวหนึ่งเมตร แต่กลับมีเสน่ห์ชวนมองอย่างยิ่ง
ม่วงภูคำ เป็นไม้พุ่มกิ่งก้านเป็นสันสี่เหลี่ยม ใบเดี่ยวออกตรงข้ามกัน รูปใบเรียวยาวตั้งแต่รูปใบหอกจนถึงรูปแถบ เมื่อถึงฤดูออกดอก จะปรากฏช่อดอกตามซอกใบและปลายกิ่ง ดอกย่อยขนาดเล็กจำนวนมากเรียงตัวแน่นเป็นช่อ สีม่วง สีม่วงอ่อน หรือสีฟ้าอ่อน ดอกเป็นหลอดทรงกระบอก ปลายแยกเป็น 5 กลีบ ดูอ่อนหวานแต่แฝงความแข็งแกร่งของพืชป่า
พรรณไม้สกุล Eranthemum พบได้ทั่วโลกเพียง 23 ชนิด และในประเทศไทยพบ 8 ชนิดเท่านั้น โดยม่วงภูคำเป็นหนึ่งในชนิดที่พบได้ทั่วไปในป่าเบญจพรรณและป่าดิบแล้ง บริเวณความสูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ 400–800 เมตร การปรากฏตัวของมันจึงเป็นเสมือนตัวบ่งชี้ระบบนิเวศที่ยังคงสมดุล
ไม่เพียงในไทย ม่วงภูคำยังแพร่กระจายอยู่ในอินเดียตะวันออกเฉียงเหนือ จีนตอนใต้ เมียนมา และภูมิภาคอินโดจีน ทั้งลาว กัมพูชา และเวียดนาม สะท้อนความเชื่อมโยงของธรรมชาติในภูมิภาคเดียวกัน ที่พืชเล็ก ๆ สามารถข้ามพรมแดนประเทศได้โดยไม่ต้องมีเส้นแบ่งใด ๆ
ม่วงภูคำอาจไม่ใช่ดอกไม้ใหญ่สะดุดตา แต่ในความเรียบง่ายนั้น คือเรื่องราวของฤดูกาล ความหลากหลายทางชีวภาพ และความงดงามของผืนป่าที่ค่อย ๆ เผยตัวให้ผู้มาเยือนได้เรียนรู้และชื่นชม — ดอกไม้เล็กที่ทำให้ป่าใหญ่มีชีวิตชีวา
