ท่ามกลางผืนป่าชื้นลึกของอุทยานแห่งชาติเขานัน นักวิจัยพบ “ว่านจุก” กล้วยไม้ดินหายากสีม่วงแดง ที่ซ่อนตัวอยู่ใต้ใบไม้ผุพังบนพื้นป่า บานชูช่อราวอัญมณีธรรมชาติ พร้อมเรื่องเล่าสุดพิเศษจากการสำรวจของศูนย์วิจัยและพัฒนานวัตกรรมอุทยานแห่งชาติ
เสน่ห์ลับของ “ว่านจุก” กล้วยไม้ดินแห่งเขานัน
ในดินแดนที่หมอกยามเช้าคลุมยอดไม้ของ อุทยานแห่งชาติเขานัน จังหวัดนครศรีธรรมราช บริเวณความสูง 500–700 เมตรเหนือระดับน้ำทะเล คือสถานที่ที่นักวิจัยค้นพบกล้วยไม้ป่าหายากชนิดหนึ่ง— “ว่านจุก” (Spathoglottis plicata Blume) อัญมณีสีม่วงแห่งผืนป่า ซึ่งกำลังเป็นความภาคภูมิใจของนักอนุรักษ์ในวันนี้
ชีวิตใต้ผืนดินของกล้วยไม้ดิน
แม้จะเป็นพืชที่มีดอกงดงาม แต่ “ว่านจุก” กลับเลือกซ่อนความลับไว้ใต้ดินลำต้นของมันเป็นหัวอยู่ลึกลงไป ส่วนลำใบเรียวยาวรูปแถบ ชูขึ้นรับแสงแดดจัดซึ่งเป็นเงื่อนไขสำคัญของการเติบโตในป่าดิบชื้นและป่าโปร่ง เมื่อถึงฤดูกาล ดอกจะชูช่อแบบกระจะ แทงขึ้นจากลำต้นใต้ดิน ก้านช่อดอกสีเขียวมีข้อถี่ ๆ แต่ละข้อซ่อนกาบแหลมปกป้องเอาไว้
ความงามของดอกสีม่วงแดง
หนึ่งในเสน่ห์เฉพาะตัวของว่านจุกคือ ช่อดอกที่มีมากถึง 20 ดอกใบประดับสีม่วงแดงพับกลับ ดอกสีม่วงถึงม่วงแดงเข้ม กลีบเลี้ยงรูปแถบแกมรูปไข่กลับปลายแหลม ส่วนกลีบดอกมีลักษณะรีเรียวยาว
บริเวณ “หูกลีบปาก” สีน้ำเงินม่วงเข้มงอนขึ้นอย่างเด่นชัด ถัดลงมามี ตุ่มเนื้อเยื่อสีขาวถึงเหลือง 2 ตุ่ม ขนสีขาวที่ปลายให้ลวดลายคล้ายงานประณีตศิลป์จากธรรมชาติ
ปลายกลีบปากยื่นไปด้านหน้า แผ่ออกเป็นรูปครึ่งวงกลม มีรอยเว้าตรงกลางสีม่วงเข้ม เส้าเกสรโค้งอ่อน ๆ ไล่สีจากม่วงอ่อนที่โคนไปยังม่วงเข้มที่ปลาย เป็นเอกลักษณ์ที่ทำให้ว่านจุกเป็นกล้วยไม้ดินที่ดูโดดเด่นที่สุดชนิดหนึ่งในป่าไทย
นักเดินทางแห่งเอเชียและแปซิฟิก
ถึงจะพบในไทย แต่ “ว่านจุก” ถือเป็นกล้วยไม้ที่มีการกระจายพันธุ์กว้างขวางมากตั้งแต่เทือกเขาหิมาลัยตะวันออก อินเดีย ศรีลังกา เมียนมาร์ ลาว เวียดนาม ฟิลิปปินส์ อินโดนีเซีย ออสเตรเลีย ไปจนถึงหมู่เกาะในแปซิฟิก เช่น ฟิจิ ซามัว ตองกา
ในประเทศไทยพบได้ตามป่าดิบชื้น พื้นที่ราบลุ่ม หรือป่าโปร่งที่ได้รับแสงแดดจัด และมีความพิเศษคือ สามารถออกดอกได้ตลอดทั้งปี หากได้รับสภาพแวดล้อมที่เหมาะสม
ความสำคัญต่อการอนุรักษ์
การที่นักวิจัยจาก ศูนย์วิจัยและพัฒนานวัตกรรมอุทยานแห่งชาติ จังหวัดสุราษฎร์ธานี พบว่านจุกในอุทยานแห่งชาติเขานัน เป็นสัญญาณสำคัญว่าผืนป่ายังคงอุดมสมบูรณ์ และเป็นแหล่งอนุบาลพันธุกรรมพืชป่าที่ล้ำค่า
การบันทึกข้อมูลเชิงลึกเหล่านี้ไม่เพียงเป็นประโยชน์ต่อวงการพฤกษศาสตร์ แต่ยังเป็นส่วนหนึ่งของการปกป้องความหลากหลายทางชีวภาพของไทยในระยะยาว
ว่านจุก จึงไม่ได้เป็นเพียงกล้วยไม้ป่าสีม่วงสวยงาม
แต่คือสัญลักษณ์ของความซับซ้อนอันงดงามในธรรมชาติ—ที่ยังรอให้มนุษย์ออกไปค้นหา ทำความเข้าใจ และร่วมกันรักษาไว้ให้คงอยู่ตลอดไป
ที่มา : ศูนย์วิจัยและพัฒนานวัตกรรมอุทยานแห่งชาติ จังหวัดสุราษฎร์ธานี สำนักบริหารพื้นที่อนุรักษ์ที่ 4 (สุราษฎร์ธานี)
