สีสันอ่อนหวานของ “ยี่เข่ง” มิได้มีดีเพียงความงาม หากยังแฝงสรรพคุณทางยาที่ชาวบ้านรู้จักใช้มาช้านาน ตั้งแต่ราก เปลือก ลำต้น ใบ จนถึงดอก ล้วนเป็นประโยชน์ต่อกายอย่างน่าอัศจรรย์
พรรณไม้น่ารู้ “ยี่เข่ง”ในสวนบ้านไทยและสวนสาธารณะหลายแห่ง เรามักเห็นไม้พุ่มโปร่งที่แต่งแต้มความสดใสด้วยดอกสีชมพูขับแสงท่ามกลางแดด นั่นคือ “ยี่เข่ง” พรรณไม้ในวงศ์ LYTHRACEAE ซึ่งคนภาคเหนือรู้จักในชื่อ “คำฮ่อ” และในสากลเรียกว่า Chinese crape myrtle หรือ Crape myrtle
ยี่เข่งเป็นไม้พุ่มที่สูงได้ถึงราว 7 เมตร ลักษณะเด่นอยู่ที่กิ่งเป็นเหลี่ยมมีขนประปราย ใบรูปรีหรือรูปไข่กว้าง เจริญหนาแน่นตลอดทรงพุ่ม และเมื่อถึงฤดูผลิดอก ช่อดอกแบบทรงพีระมิดจะย้อยลงเป็นระลอกงดงาม กลีบดอกบางพลิ้ว สีขาว ชมพู หรืออมม่วง ราวผ้าแพหลุดลม ทำให้ยี่เข่งเป็นไม้ประดับยอดนิยมในบ้านเรือนและริมถนน
แต่ภายใต้ความงามนั้น ยี่เข่งยังเป็นสมุนไพรพื้นบ้านที่คนไทยใช้รักษาอาการต่าง ๆ มาแต่โบราณ
ราก ใช้แก้อาการบิด ปวดฟัน และช่วยให้เลือดลมไหลเวียนดี
เปลือก มีรสฝาดสมาน ช่วยห้ามเลือด แก้ฟกช้ำ แก้ปวดข้อ และใช้ล้างฝีหนอง
ลำต้น เปลือก และใบ มีฤทธิ์เป็นยาระบายอ่อน
ดอก นิยมใช้ในสตรีหลังคลอด ช่วยแก้อาการตกเลือด
กล่าวได้ว่าแทบทุกส่วนของต้นยี่เข่งล้วนมีคุณค่าที่เชื่อมโยงชีวิตผู้คนทั้งยามสุขและยามเจ็บป่วย
ยี่เข่งจึงไม่ได้เป็นเพียงไม้ประดับที่มอบสีสันให้สวนดูสดใส หากยังเป็นพืชสมุนไพรคู่ชุมชนไทยที่สืบทอดภูมิปัญญามายาวนาน เป็นความงามที่แฝงด้วยพลังบำบัด บอกเล่าความสัมพันธ์ระหว่างคนกับป่าไม้อย่างลึกซึ้ง
อ้างอิง:
สมุนไพรไทย ตอนที่ 7 น. 32
สารานุกรมสมุนไพร น. 383
พจนานุกรมสมุนไพร น. 662
ที่มา: สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช
