ใต้ร่มเงาแห่งความชุ่มชื้นของอุทยานแห่งชาติภูเรือ จังหวัดเลย ซ่อนเร้นไม้พุ่มชนิดหนึ่งที่นักพฤกษศาสตร์หลงใหล — “ผักไผ่ต้น”พืชพื้นถิ่นที่สะท้อนความงามของธรรมชาติและความลึกซึ้งของชีวิตป่า สืบค้นโดยทีมสำรวจพรรณไม้ Forest Herbarium (BKF) แห่งกรมอุทยานฯ เพื่อรักษาความหลากหลายทางชีวภาพของผืนแผ่นดินไทย
ผักไผ่ต้น: ไม้พุ่มริมธารแห่งป่าภูเรือ
ในผืนป่าดงดิบเขาอันชุ่มชื้นของ อุทยานแห่งชาติภูเรือ จังหวัดเลย ท่ามกลางเสียงน้ำไหลและกลิ่นดินชื้นหลังฝน มีไม้พุ่มชนิดหนึ่งขึ้นเรียงรายตามลำธารอย่างงดงาม — “ผักไผ่ต้น” หรือชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Pittosporum balansae Aug. DC. สมาชิกในวงศ์ Pittosporaceae ที่มีเอกลักษณ์ทางพฤกษศาสตร์ไม่เหมือนใคร
หากพลิกใบของมันขึ้นมา จะพบ เส้นใบแบบร่างแหละเอียด (reticulate venation) ชัดเจนบนผิวใบด้านล่าง ลักษณะพิเศษนี้เป็นเสมือนลายนิ้วมือของสกุล Pittosporum ที่นักพฤกษศาสตร์ใช้จำแนกชนิดพรรณไม้ได้อย่างแม่นยำ
เมื่อถึงฤดูกาลแห่งผล ผักไผ่ต้นจะเผยความงามอีกชั้นหนึ่ง — ผลแก่จะแตกออก เผยเมล็ดห่อด้วยเยื่อสีแดงสด ดึงดูดสายตาและหัวใจของสัตว์ป่าให้เข้ามากิน แล้วนำเมล็ดไปแพร่กระจายยังผืนป่าแห่งอื่น กลไกทางธรรมชาติที่เปี่ยมด้วยปัญญาแห่งวิวัฒนาการ
ชีวิตที่ผูกพันกับธารน้ำ
ผักไผ่ต้นมักขึ้นตามแนวลำธารในป่าดิบเขา ซึ่งเป็นพื้นที่ที่มีความชุ่มชื้นสูงและน้ำไหลผ่านตลอดปี การเลือกอยู่อาศัยในบริเวณนี้ไม่ใช่เรื่องบังเอิญ แต่สะท้อนถึง ความเฉพาะทางนิเวศวิทยา (ecological niche) ของพืชชนิดนี้ ที่ต้องอาศัยสมดุลของน้ำ แสง และอุณหภูมิในระดับพอดี
จากภูเขาสู่ห้องแล็บ: การระบุชื่อโดยนักพฤกษศาสตร์ไทยและอังกฤษ
เบื้องหลังชื่อวิทยาศาสตร์ของผักไผ่ต้น คือความร่วมมือของนักพฤกษศาสตร์ไทยกับ Dr. Tim Utteridge จาก Royal Botanic Gardens, Kew ประเทศอังกฤษ — ศูนย์กลางความรู้ด้านพฤกษศาสตร์ระดับโลก ความร่วมมือนี้ช่วยยืนยันตัวตนของผักไผ่ต้นอย่างเป็นทางการในวงการวิทยาศาสตร์
งานสำรวจที่ต่อยอดสู่การอนุรักษ์
ข้อมูลของผักไผ่ต้นเป็นส่วนหนึ่งของโครงการสำรวจโดย ทีมสำรวจพรรณไม้ภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคเหนือตอนล่าง ภายใต้การดำเนินงานของ Forest Herbarium (BKF) กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช
การทำงานของพวกเขาไม่เพียงแต่เก็บข้อมูลเชิงวิชาการ แต่ยังเป็นรากฐานสำคัญในการอนุรักษ์พรรณไม้ท้องถิ่นและความหลากหลายทางชีวภาพของประเทศไทย เพื่อให้ธรรมชาติยังคงมีชีวิตต่อไป — เช่นเดียวกับผักไผ่ต้นที่ยังคงยืนต้นเขียวขจีข้างธารน้ำแห่งภูเรือ
อ้างอิง: หอพรรณไม้ Forest Herbarium – BKF
สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช
กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช
