กลางป่าร่มรื่นของภาคอีสานและภาคเหนือของประเทศไทย อาจมีใครสักคนเดินผ่านไม้เถาเลื้อยพันไปตามต้นไม้ใหญ่ โดยไม่รู้เลยว่า พืชเถานั้นมีคุณค่าทางยาซ่อนอยู่มากมาย — พืชนั้นคือ “พีพวนน้อย” หรือ Uvaria rufa พรรณไม้พื้นถิ่นในวงศ์ ANNONACEAE ที่แฝงความลับไว้ในทุกส่วนของลำต้น
หลากชื่อเรียก หลากถิ่นกำเนิด
ชาวบ้านในแต่ละพื้นที่เรียกพีพวนน้อยด้วยชื่อที่ต่างกัน บ้างเรียก “ติงตัง” ในโคราช “ตีนตั่งเครือ” ที่อีสานใต้ หรือ “นมแมวป่า” ในเชียงใหม่ — ชื่อที่สะท้อนวัฒนธรรม วิถีชีวิต และการสังเกตธรรมชาติของคนไทยแต่ละภูมิภาค
ดอกไม้แห่งป่าลึก
พีพวนน้อยเป็นไม้เถาเนื้อแข็ง ใบเดี่ยวเรียงสลับ เคลือบขนสากทั้งสองด้านให้ผิวสัมผัสที่แตกต่าง เมื่อถึงฤดูออกดอก สีแดงเข้มของกลีบดอกจะโผล่พ้นพุ่มใบ ดึงดูดสายตาและแมลงผสมเกสร ก่อนที่ผลกลุ่มรูปรีจะสุกเปลี่ยนเป็นสีแดงอมส้ม ให้รสชาติคล้ายผลไม้ป่าที่คุ้นลิ้นชาวบ้าน
สมุนไพรจากรากสู่ร่างกาย
พีพวนน้อยไม่ได้มีดีแค่รูปลักษณ์ แต่ยังถือเป็นสมุนไพรไทยโบราณที่มีสรรพคุณน่าทึ่ง:
ราก : ใช้ต้มดื่มสำหรับสตรีหลังคลอดที่ไม่สามารถอยู่ไฟ ช่วยฟื้นฟูร่างกายจากความอ่อนเพลีย บำรุงน้ำนม
รากและเนื้อไม้ : แก้อาการไข้ซ้ำซาก โดยเฉพาะที่เกิดจากอาหารแสลง หรือภูมิแพ้
ผล : ใช้ถอนพิษ และบรรเทาอาการผื่นคัน
ภูมิปัญญาท้องถิ่นที่ไม่ควรมองข้าม
ในยุคที่การแพทย์แผนปัจจุบันก้าวไกล สมุนไพรอย่างพีพวนน้อยยังคงยืนหยัดอยู่ในป่าธรรมชาติและในความทรงจำของผู้รู้ท้องถิ่น เป็นหลักฐานของภูมิปัญญาไทยที่รู้จักใช้พืชพรรณรอบตัวมาดูแลร่างกาย และวันนี้ สมุนไพรชนิดนี้ก็เริ่มได้รับความสนใจมากขึ้นในวงวิชาการและการแพทย์ทางเลือก
ข้อมูลอ้างอิง: ความหลากหลายทางชีวภาพพืชสมุนไพรในประเทศไทย เล่ม 1 หน้า 153. สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. 2559
